Ez dago desilusiotik bueltatzerik. Itzulerarik gabeko bidea da. Horregatik da hain arriskutsua desilusioa, horregatik eragiten du hainbeste min. Bizitzan, gerta daiteke lagun batekin haserretzea eta, denborarekin, adiskidetzea; gerta daiteke maitasun-harreman bat aldi batez itzaltzea eta, txingarrak hauspotzen direnean bezala, bat-batean berriro piztea. Berriz ere berreskura gaitezke pertsona batek eragin digun haserretik, maitasun-sentimendutik, minatik, baina ez desilusiotik. Pertsona batengan genuen ilusioa galtzen dugunean, pertsona horrek muga bat igaro eta bere atzean ate bat itxi balu bezala da. Ezin da zeure mundura itzuli, zeure konfiantzara, zeure arimara. Ezin da gehiago zure ilusioaren parte izan. Nahi izanez gero ere ez. Eta hori da mingarriena, pertsona hori berreskuratu nahi baduzu ere, desilusioak zure bizitzatik bota duela jada. Desilusioak zure borondateak baino gehiago agintzen du.

Desilusioa hitz batzuk bezalakoa da, itzulerarik gabeko bidea markatzen dutenak. Hitz batzuek ez dute atzera bueltarik. Bikote batek euren arteko errespetua galtzen duenean, adibidez. Bikoteak elkarrekin jarraitu arren, hitz horiek putreen antzera egingo dute beti hegan euren harremanaren gainetik.

Desilusioa da piano baten soinua jotzen ez dakigunean. Norabide desberdinetan doazen noten eta sentimenduen nahasketa da, harmonia hausten duen eta nerbioak asaldatzen dizkigun zarata ezinezko bat sortzen du.

Ez dago desilusiotik bueltatzerik. Beraz, garrantzitsua da kontuz ibiltzea, ilusiorik ez galtzeko ez pertsona ez proiektuetan, baina, batez ere, kontuz ibili behar da inguruan ditugun pertsonek, guretzat garrantzitsuak direnek, ez dezaten oraindik gugan duten ilusioa galdu. Batzuetan nahikoa da noizean behin euren bizitzan gertatzen denak kezkatzen gaituela erakustea, desilusioaren muga ez igarotzeko. Batzuetan, nahikoa da harremanen txingarrak hauspoarekin bizitzea noizean behin, itzulerarik gabeko egoera horretara ez iristeko. Animo, agian oraindik garaiz gabiltza ta.

Arropak eskegitzen dituenean, askotan agertzen zaio parerik gabeko galtzerdi bat. Eta txikikeria bat badirudi ere, munduaren ordena kolokan jartzen dela sentitzen du. Galtzerdia printzesaren koltxoiaren azpiko ilar txiki hori bihurtzen da. Txikia izan arren, denboraren poderioz sentitzen duzun horietakoa. Galtzerdi ezkongabe horietako bat eskuan geratzen zaion bakoitzean, ez du jakiten oso ondo non utzi: tiradera batean sartzen du, edo arropa zikinen saskira itzultzen du, edo gainerako galtzerdien azpian ezkutatzen du, ilunpe hartan bikotekidea bere kasa aurkituko duelakoan edo. Eta gaizki sentitzen da.

Baina gaur gauza garrantzitsu bat gertatu da. Parerik gabeko galtzerdi batek bere oreka mehatxatu du, baina, oraingoan, bere buruari pentsatzeko astirik eman gabe, zakarrontzira bota du. Eta une horretan, bere ekintzaz harritzeaz gain, plazer ezezagun bat sentitu du. Bizkarretik motxila astun bat kentzea bezala izan da. Eta barre egin du. Urtetan gaizki sentitu da galtzerdi bat bakarrik aurkitzen zuen bakoitzean, eta begira, zein erraza zen: nahikoa zen zakarrontzira botatzea.

Eta horrela hainbeste gauzekin. Alabak galdetu dio ea lagun baten etxean gera daitekeen lo egitera, eta pentsatu gabe baietz erantzun dio, joateko, ondo pasatzeko. Alaba begira geratu zaio segundo batzuk, bere ama txantxetan ez dagoela egiaztatu nahian. Izan ere, beti izan du ama atzetik “kontuz ibili, ez zaitez berandu etorri, ezta pentsatu ere” arrosarioarekin, eta bat-batean baietz esan dio, ondo pasatzeko eta irribarrez gainera. Alabak ez daki zer dagoen irribarre horren atzean. Ez daki bere amak bat batean sekulako liberazioa sentitu duela bere alaba non ibiliko den pentsatuz hamaika gau lo egin ezinik igaro ondoren. Ez daki irribarre horren itzulpena ez dela: ondo pasa. Irribarre horren atzean beste esaldi bat dagoela: allakuidaos.

Eta alabak alde egitean, atearen hotsa entzun duenean, pentsatu du zein oker egon den orain arte, bere inguruko mundua kontrolatu nahian, bereganatu nahian, askotan benetan behar duguna lortzeko modu bakarra dagoenean: joaten uztea.

Kontzentratzen banaiz, negar egiten dut. Horrela erantzun dit lagun batek, gelditzeko ordua dela esan diodanean, hiperaktibo ikusten dudala, etengabe gauzak egiten, planak prestatzen, gauzak antolatzen… Armairuetan neguko arropa udakoagatik aldatzen ari ez bada, terrazarako aulki batzuen bila ari da Interneten… Entretenitua beti, pentsatzeko astirik gabe. Eta hori da helburua, ez gelditzea, ez pentsatzea, aitortu didan bezala, pixka bat gelditu eta kontzentratuz gero, negar egiten baitu.

Konfinamendu honek aspaldi egin nahi nuen zerbait egiten hasteko aukera eman dit: liburuak ordenatu. Nola egin pentsatu dut lehenik eta behin: editorialaren arabera, alfabetikoki, hizkuntzaren arabera, generoaren arabera… Pentsatzen dudan bitartean, jolas bat hasi dut. Elkarrekin hitz egiteko moduan jartzen hasi naiz liburu bat bestearen alboan. Horrela, Martin Gaiteren “Nubosidad variable” jarri dut Carmen Laforeten “Nada”-ren alboan. Eta imajinatzen ditut elkarri kontatuz ez zutela emakume eta idazle izateko garairik onena aukeratu, gerraosteko garai batean bakarrik eta aitzindari sentitzea zer den. Ana María Matuteren “Olvidado Rey Gudú” bilatzen hasi naiz elkarrizketan sartzeko, Zoom-eko elkarrizketa batean jendea gehitzen den bezala.

Walter Benjamini esker bihurtu zen ospetsu flâneur delakoaren figura. Honek Charles Baudelaire poetarengatik hartu zuen. Badirudi, egun hauetan paseatzeko eta mundua behatzeko artea lantzen duen pertsonaia hori gure kale, plaza eta parkeetan berpiztu egin dela. Baudelaireren arabera, “Flâneur perfektuarentzat, behatzaile grinatsuarentzat, sekulako poza da mundua ikustea, munduaren erdian egotea, eta, hala ere, oharkabean pasatzea”. Haren ondoren, Walter Benjamin filosofoak pertsonaia honi buruz hausnartu zuen, beste ikuspegi bat emanez: kapitalismoari boikota egiteko bide gisa, hain zuzen ere, helbururik gabe, kontsumitu gabe, merkantzia izan gabe paseatzen duelako. 

Egun hauetan behin baino gehiagotan pentsatu dut egoera honek zenbat jende bultzatu duen aurretik egiten ez zuen jarduera bat egitera, hau da, paseatzera; eta paseatzeko ohitura zutenen artean ere egoera honek aldatu ote dien paseatzeko modua. Jakin nahiko nuke itxialdiaren ondoren eta orain bizi dugun erdi-askatasun egoera honetan, paseatzaileek sentsazio berriak izan dituzten, uneren batean begiak itxita gogoz hartu ote duten arnasa, sentitu ote duten hego haizearen laztana masailetan, eta ile artean; antzeman ote duten haizea zuhaitzen keinu okertuan edo soroetako itsas tankerako mugimenduan; erreparatu dieten hostoei, itzalei, distirei; entzun ote dituzten atentzioz txorien txioak, lagunduta paseatzen ari direnen marmarrak… Neure buruari galdetzen diot egun hauetan han eta hemen ikusten dugun ibiltariaren figurak ba ote duen flâneur haren antzik, zeinarentzat ibiltzea filosofia bat eta bizitza ulertzeko modu bat zen. Izan ere, flâneur delakoak ingurura begiratzen du, baina ez edozein modutan, aldi berean kanpora eta barrura begiratzen baitu, jakin badakielako bere subjektibotasuna inguruan duen guztiarekin dagoela harremanetan. Nire buruari galdetzen diot ea egun hauetan beste inor gehiagok egin duen bat honako ustearekin: alferrekoak izateak berak bihurtzen dituela gauza asko eder.

Zenbat aldiz entzun dudan egun hauetan gero eta gutxiago falta zaigula etxetik irteteko eta maite dugun jendea besarkatzeko, musukatzeko, lagunekin elkartzeko, taberna batean elkarrekin zerbait hartzeko… Ez dakit beti gauzen atzealdea edo itzalgunea ikusteko dudan joeragatik ote den (birusak eragindako egoera honen ondorioz nigan areagotuz doan joera), baina egun hauetan pentsatu dut zenbat jende geratzen den errealitate horretatik kanpo, hain zuzen ere, kanpoan ez duelako nor besarkatu, musukatu edo norekin irten zerbait hartzera.
Jende asko bakarrik dago. Pertsona askok ez dute koadrila bat zeinekin irten, ez dute harreman sozialik ia, lankideekin duten harreman adeitsua edo igogailuan bizilagunekin duten berbaldietatik harago. Egun hauetan jende askok sentitu duen bakardadea urte osoan zehar sentitzen dute pertsona askok, etxean eta kalean, inolako birusen beharrik gabe. Iragarkietan eta albistegietan laster helduko diren besarkada eta muxuei buruz hitz egiten dutenean, konturatzen naiz askotan hitz egiten dugula pertsonei buruz denok berdinak bagina bezala edo egoera berdinean biziko bagina bezala, eta, ondorioz, “normaltzat” jotzen den eredu horretatik kanpo geratzen direnak arrotz sentitzen dira, baita gertatzen zaienaren errudun ere kasu askotan.
Birusak eragindako egoera honek gure gizartea biluztu du hein handi batean, baina baita gutariko bakoitza ere. Egun hauetan egiaztatzen ari gara, adibidez, zein den gure harremanen oinarrizko zirkulua, benetakoa, eta zein pertsonen falta sumatzen dugun gehien, zein pisu duten batzuek eta besteek gure bizitzan. Errebelatzailea izaten ari da, gure kontaktuak agenda batetik bestera pasatzen ditugunean bezala. Hor ikusten baitugu zein zenbaki pasatzen diren agenda berrira eta zeintzuk ez. Pandemia honen ondorioz agerian geratzen ari dira gizartearen gabezia asko, baina baita gutariko bakoitzaren gabeziak eta ahuluneak. Gure beste gaixotasunak.

Duela gutxi aitaren erlojua zena oparitu zidaten. Beti soinean ezagutu diogun erlojua da. Egongelako apal baten gainean daukat orain. Gure eguneroko bizitza behatzen du handik. Eta etxean hogeita lau orduak igaro behar ditugunetik, oraindik indartsuagoa egiten ari zait haren presentzia, eta ez bakarrik arrazoi sentimentalengandik, denboraren inguruko hausnarketa piztu didalako baizik.
Esan dezaket egun hauetan zeregin asko ditudala, baina hala ere, zereginak beste modu batera egiten hasi naiz. Arropa balkoian eskegitzea, adibidez. Beti korrika eta presaka egiten dudan zerbait, bat batean, nigan arrotza den halako kadentzia batekin egiten hasi naiz. Arropak eskegitzeari bere zeremoniatxoa eskaini nahiko banio bezala. Galtzerdiak eta kamisetak modu askotara eskegi daitezkela konturatuta bezala, ondo pentsatzen dut pieza bakoitza non jarri. Zein zeinen alboan, zein aurrean zein atzean. Kolore eta tamaina ezberdinetako piezekin artelan bat egiten nagoela sentitu dut uneren batean. Ezinezko eszena krisi honen aurreko nire bizitzan.
Aitaren erlojuak eta konfinamendu egoera honek halako tempo ezberdin bat ekarri dute etxera, aitak erloju hori soinean zeraman garaikoa, pentsatu dut. Eta gogoratu dut argazki zahar bat. Bertan nire aita agertzen da, hogei urte izango ditu, beste gazte batzuekin batera, Lekeitioko moilan eserita itsasoari begira, ezer berezirik egin gabe, begira besterik ez. Denborarekin adiskidetuta bezala.
Krisi honek gauza asko erakutsiko dizkigu eta lezio bat denborarena izango da. Denbora adiskide izatetik, arerio izatera pasatu den garai batean murgilduta bizi gara. Nolatan asmatu dugu denbora “galtzearen” ideia? Ematen al diogu geure buruari aspertzeko baimena? Ematen al diogu egiten dugun gauza bakoitzari merezi duen denbora? Zergatik ez eskaini gure ekintza arruntenei ere bere zeremoniatxoa?
Aitaren erlojuari begiratu diot berriz ere. Orratzak geldi, hamabiak eta bost minututan. Noiz gelditu zen denbora hura? Inoiz bueltatuko da? Utziko al diogu bueltatzen guzti hau bukatzen denean?

Emakumeei epika falta zaigu. Feminismoaren pentsalari eta erreferente diren Ana de Miguel eta Amelia Valcarcelen arteko elkarrizketa batean entzun nuen esaldia. Biek gogoratu zutenez, Historiak ez ditu jaso emakumeek gizarte honi egindako ekarpenak, ez dira agertu, eta agertu direnean zaintzaren esparru pribatuarekin harremanetan izan da edo gizonen desioaren objektu bezala. Epika gizonen balentriei lotua egon da beti, haien konkista eta aurkikuntzei.
Diputatuen Kongresuan ateratako argazki bati begira nago: Dagoeneko famatu egin den Valentina, Kongresuko langilea, oholtzara igota dago, “gauza garrantzitsuez” hitz egiten den leku horretara, eta maskara eta eskularruak jantzita, trapu batekin ari da mikrofonoa desinfektatzen. Eta iruditu zait une batez epika hor dagoela, argazki horretan, emakumea argiztatzen duen foku horretan. Emakume ikusezin bat, bat-batean, larrialdi egoera baten aurrean, argituta agertu da. Eta harekin batera, egunero bizitzari eusten badiote ere, gure gizartean ikusezin diren beste emakume asko agertu dira. Barruan eta kanpoan lan egiten duten emakumeak; sektore feminizatuetan eta ondorioz gaizki ordainduetan ari diren emakumeak: erizaintzako laguntzaileak, supermerkatuetako kutxazainak, zaintzaileak, sukaldariak, etxeko langileak… Lan ikusezin eta gutxietsien tradizioaren isla direnak. Prekarietatea eta balorazio ezaren isla.
Krisi honek aukera bat ematen digu gure bizitzek aurrera egiteko behar ditugun gauza garrantzitsuak zeintzuk diren argiago ikusteko. Agerian geratzen ari da ez garela pertsona autonomoak, baizik eta elkarren mendekoak erabat, elkarren zaintza gure bizitzaren bizkarrezurra dela eta arlo kolektiboa, publikoa, behar dugula zaintzaren eskaerari erantzuteko. Lan hori duina eta balioetsia izan behar dela eta ezin dela modu guztiz desorekatuan emakumeen gain jarri.
Epika bat behar dugu. Txaloak behar ditugu emakumeentzat balkoietatik eta hemiziklotik. Baina batez ere lan duinak, baloratuak, ondo ordainduak eta ondo banatuak behar ditugu.

Literaturan, sortzen ari garen pertsonaia ondo ezagutzeko modu eraginkor bat izaten da pertsonaia hori muturreko egoera batera eramatea. Egoera horren aurrean pertsonaiak duen erreakzioaren bitartez ikusiko dugu benetan nolakoa den. Fikziozko pertsonaiak ez ezik, guk guztiok egoera zailenetan erakusten dugu nolakoak garen. Une horietan hartzen ditugun erabakiek erretratatu egiten gaituzte.

Koronabirusaren krisia dela eta egunotan supermerkatuetan modu konpultsiboan erosten aritu den jendearen argazkiak ez digu leku onenean jartzen. Esnearen, haragiaren (komuneko paperaren?) apalak husten aritu den jendeak alarma soziala eragiteaz gain, gizarte indibidualista baten argazkia erakutsi digu, kontzientzia sozialik gabeko gizarte batena. Eta honelakoetan konturatzen gara zein garrantzitsua den gizarte batean kontzientzia soziala hedatzea, jendeak ulertzea elkarrekin zerbait osatzen dugun pertsona-taldea garela, espazio komun bat partekatzen duen pertsona-taldea, eta krisi hau bezalako erronka baten aurrean denok bat eginda erantzun beharra dugula.

Be a lady, they said du izenburua. Sareetan dabilen bideo bat da. Bertan iragarkietan, aldizkarietan eta telebistan egunero agertzen diren emakumeen irudi ugari erakusten zaizkigu, eta, aldi berean, emakumeok gure bizitzan zehar esponja gisa xurgatzen ditugun zenbait agindu zerrendatzen dira; askotan kontraesankorrak diren aginduak, adibidez, aldi berean sexyak eta mojak izatea, zikinak eta garbiak… Cynthia Nixon aktoreak mezu hauetako batzuk zerrendatzen ditu bideoan: zure gona oso motz dago, zure gona oso luzea da, ez erakutsi hainbeste, estali zaitez, jarri sexy, jarri hot, ez izan hain probokatzailea, eskatzen ari zara eta, izan zaitez garbia, izan zaitez sexuala, izan esperimentatua, izan errugabea, izan zikina, ez izan hain lizuna… Argalegi zaude, lodiegi, egin dieta…

Bideoa ikusten ari naizen bitartean alboan dut nire alaba. Oraindik ez ditu hamar urte bete baina bera ere ez dago bonbardaketatik libre. Youtuben ikusten dituen bideoetako protagonisten keinu sexyak imitatzen ikusten dut batzuetan, dantzan ari den bitartean zilborra erakusteko elastikoa igotzen edo tutorial batean azazkalak edo begiak margotzen ikasten, erakargarri egoteko. Ikusten dut neska hipersexualizatuen irudiak ikusten eta gero bere tripari begiratzen, eta esaten lodi dagoela eta agian dieta egin behar duela, eta pentsatzen dut jada bidean dagoela, bideoan aipatzen diren mezu horiek guztiak xurgatzeko prestatzen ari dela: bere gorputza kanonari jarraituz moldatzeko prest, sexy erakusteko, hot erakusteko, dieta egiteko, bere gorputzeko bazter guztiak depilatzeko…

Eta ezetz esan nahi diot, bere tripa ederra dela, ez duela inoren gozamenerako objektu bihurtu behar, baina sentitzen dut nire hitzak ez direla nahikoa korrontea gelditzeko. Ez daukat maskararik birus hau gelditzeko. Edo agian bai. Nire albora deitu dut eta elkarrekin ikusten hasi gara bideoa emakumeen irudi haiei buruz hitz egiten dugun bitartean. Lehenbailehen jarri behar diot txertoa. Lehenbailehen jarri behar dugu guztiok txertoa