Amak kantatzeko esaten zigun, kotxean ez zorabiatzeko. Autoaren atzeko aldean joaten ginen anai-arrebok, zorabiatzeko beldurrez beti, ez bakarrik Gasteizetik Lekeitiorako bidean dauden bihurguneengatik, baita nire aitak bide bukaezin hartan erretzen zituen Ducados haiek ematen ziguten larriagatik ere. Kanta ez zorabiatzeko, esaten zigun amak, eta nire aitari hainbeste gustatzen zitzaion Trio Calaveras-en kasetea jartzen zuen. Eta horrela, kantatzen hasten ginen: “Qué bonitos ojos tienes debajo de esas dos cejas… ellos me quieren mirar, pero si tú no los dejas…” edo “Con dinero o sin dinero, hago siempre lo que quiero, y mi palabra es la ley…”. Ez dut gogoratzen horrek larria kentzen zigun, distraitu egiten gintuela uste dut, baina, bidaia haien ondorioz, tatuatuta dauzkat oroimenean rantxera askoren letra eta doinuak. Baita Carlos Gardelen tango askorenak ere.

Ez dakit musika zorabioaren antidoto ona ote den, ezta, Manolo Garcíak dion bezala, “El que canta su mal espanta…” hori hala den, baina zerbait argi daukat: barruan musika daramaten pertsonek, paseatzen ari diren bitartean abesten dutenek, itsatsita geratu zaien melodia bat txistukatzen dutenek edo dutxatu bitartean ezpainak itxita barrurantz kantatzen dutenek aukera gutxiago dute urteekin bihurgunez betetzen doan bizitza honetan zorabiatzeko. Uste dut ez dugula bere neurrian estimatzen musikak gure aldartea aldatzeko duen ahalmena, musikak sentiarazten diguna.

Aste honetan, txikle bat zapata zolan bezala itsatsita geratu zaizkidan etsipen eta desengainu batzuk gainetik kentzeko beharra sentitu dut. Eta, bat-batean, nire amaren aholkua gogoratu dut: kanta ez zorabiatzeko. Horrela, egun batzuk daramatzat ahaztuta nituen kanta guzti horietara jotzen: “Ese lunar que tienes cielito lindo junto a la boca…” kantatzen hasi, eta berehala sentitu dut esnatzen barruan daramadan neskato alaia. Eta beste behin gogoratu dut barruan abestiak eramatea poltsikoan beti lore bat eramatea bezalakoa dela.

BIHURGUNEAK
2023-02-11

Betidanik gustatu zait gehiago ese letra, dituen bihurguneengatik, ele hizkia baino, beti hain tente eta harro. Aste honetan, bizkarrezur baten marrazkia ikusita, pentsatu dut bihurguneen aldeko jarrera horrek agian izan dezakeela zerikusia nire biziraupen-senarekin. Izan ere, bizkarrezurrari begira, ese handi bat dela gogoratu dut: forma konbexua du zerbikaletan, konkaboa toraxaren aldean, barrualdera egiten du berriz gerrialdean eta kanpora berriz coxiaren inguruan, azkenean barrurantz amaitzeko. Eta ez da kasualitatea, horrela baitago diseinatuta kolpeak arintzeko, gorputzaren pisuari modu orekatuagoan eusteko eta kolpe batekin ez zatitzeko, ele bat balitz gertatuko litzaiokeen bezala. Malguki moduko bat da kolpeei eta pisuari eusteko. Honek gehiegizko gogortasun eta zuzentasunaren arriskuaz pentsarazi dit, ez bakarrik hezurrei dagokienean, baita gure jarrerei dagokienean ere. Ele hizkia bezain zurrun eta zorrotzak diren pertsonak ez daude hain prestatuak etengabe aldatzen doan bizitza honetarako, ezta elkarbizitzarako ere, bizitzan zerbait behar baldin badugu egoera ezberdinetara egokitzeko gaitasuna baita, gure ekintzak modulatu eta moldatzeko gaitasuna. Plastilina izatea harriaren ordez. Eta bitxia da, askotan nola goraipatzen den pertsona batzuen irmotasuna euren iritzia defendatzeko orduan eta nola batzuetan koherentzia deitzen diogun burugogorkeria eta intrantsigentzia baino ez denari; eta, aldiz, ahuleziatzat jotzen ditugun zalantza edo iritzi-aldaketak, hauek elkarbizitzarako funtsezko osagaiak direnean. Euren iritzia aldatzea amore emate gisa ulertzen ez duten pertsonen balioan sinisten dut, euren printzipioak galtzen ari direla sentitu ezik, beşten ekarpenekin aberasten doazela ohartzeko kapaz direlako. Ese hizkiaren antza duen jendea askotan ez da nabarmentzen, lepoa tente daraman ele hizkia beti da ikusgarriagoa, baina bihurguneen malgutasuna duen jendearen ekarpenik gabe, ezinezkoak lirateke akordioak, eta, ondorioz, bizikidetza.

ALTUERA KONTUA
2023-02-04

Erakusleiho soziologiko ezin hobea den First Dates programaren bideo bat dabil sareetan aste honetan. Mansplaining perfektu baten tutoriala ematen du. Gizonak harro aitortzen dio emakumeari bera “fitness mundutik” datorrela eta neskak Medikuntza ikasketak egin dituen arren, eta ospitale batean lan egiten duen arren, gizonak lezioa eman nahi dio giza gorputzari buruz sekulako harrotasun eta nagusitasunarekin.

Emakume askok ziztada sentitu dugu gizonak emakumeari hitz egiteko duen moduagatik, emakumea une oro azterketa baten aurrean jartzeagatik, bere ezagutza zalantzan jartzeko duen moduagatik. Noizbehinka galdera egin eta emakumeak erantzutean berak “oso ondo” esaten dio, irakaslea balitz bezala, gaian benetako aditua bera balitz bezala, eta ez Medikuntza ikasten orduak egin dituen emakumea. Eta min egin digu, ia emakume guztiok bizi izan ditugulako antzeko egoerak, agian ez hain nabariak, baina intentzio karga berdinarekin.

Rebecca Solnitek “Men explain things to me” liburu ezagunean kontatzen duena bizi izan dugu denok inoiz. Niri, adibidez, Solnitek berak liburuan kontatzen duen pasadizo baten antzeko zerbait gertatu zait. Gizon batek behin ukatu egin zizkidan neure liburuari buruz eman nituen azalpenak. Ez zen mugatu bere iritzia ematera, saiatu zen ni konbentzitzen guztiz okertuta nengoela, ez nuela oso ondo ulertzen zer esan nahi nuen nire liburuan. Eskerrak bera agertu eta kontatu zidan. Dena modu adeitsu baina paternalista batean. Jasangaitza egin zitzaidan irribarre erdiarekin.

Gimnasioko tipoaren jarrerak min egiten digu emakume gehienok bizi izan dugulako egoera hori: berak baino hobeto ezagutzen dugun errealitate bati buruzko lezioa eman nahi izan digula gizon batek.

Ez da kasualitatea gizonak une batean kamerari aitortzea neska ez zaiola gustatzen, besteak beste, fisikoki altua delako, bera baino altuagoa. Azken finean, dena baita altuera kontu bat, beti norbera gorago sentitzearen beharra.

CRY BABY
(2017-02-17)

Janis Joplinen ahotsa entzun dut telebistan. Pantailari begiratu diot, artista handia Cry baby abesten ikusiko dudalakoan, eta, hara, banku baten iragarkia da. Hau da marka. Ezin dut sinetsi. Janis ere ez dute errespetatzen jada… Ai ene.
Antzeko sentipena izan dut beste inoiz ere, norbait abestien, irudien, hitzen esanahia etengabe hustuz ariko balitz bezala. Izan ere, gure gizarte eta garai honen ezaugarri bat baita gauzen azalean geratzea: hainbat hitz erabiltzen ditugu haien benetako esanahiaz gehiegi pentsatu gabe, eta berdin, ulertzen ez ditugun esaldiak serigrafiatuta dauzkaten kamisetak janzten ditugu poz pozik.
Berdin da, gaur egun aise erabili dezakezu kanta bat bere testuingurutik kanpo banku baten iragarki bat egiteko, Sex Pistolsen God Save the Queen abestia zure mugikorreko politono bihurtu dezakezun moduan. Jada ez da iraultzailea, nota batzuk eta inora ez doazen hitz batzuk dira, besterik ez. Zure gazte garaiko kanta iraultzaile bat gaur egun kanpaina instituzional baten soinu banda izan daiteke, edo auto baten iragarki baten leloa. Janisen kanta banku baten iragarkia egiteko erabiltzen bada, dena da posible.
Janisen abestia testuinguru horretan entzutean, Evaristok abesten zuen “Punky de postal, punk de escaparate. Moda punk en Galerías…” hura gogoratu dut. Eta bai, arrazoi zuen Evaristok, postala eta erakusleihoa da neurri handi batean gure egungo gizartea. Garai batean marjinala zena, gaur oso cool izan daiteke, eta joan zaitezke lasai asko gala batera, sari entrega batera, prakak urratuta eta punk estiloko orrazkerarekin. Berdin da, estilismoaz ari gara besterik ez, itxuraz. Kontu estetiko batez ari gara soilik, ez daukana zerikusirik orrazkera hark bere garaian erakusten zuen mundua begiratzeko modu konkretu batekin.
Hustu egin ditugu hitz asko, hustu egin ditugu irudi asko, eta kanta asko. Azalean askoz erosoago gabiltza eta, gaien sakontasun latz eta deserosoan sartuta baino. Abestu dezagun bada denek batera Cry baby, begiak itxita, gure munduan negar gurea eragiten duden arrazoiei begiratu gabe.

Koilaratxo bat xanpain botilan sartuta. Atzo balitz bezala gogoratzen dut. Eta nire amaren ahotsa: “Ekarri koilaratxo bat xanpainari gasa ez joateko”. Eta han jartzen genuen koilaratxoa, sinetsita hura zela xanpainaren burbuilak mantentzeko modurik eraginkorrena. Hori nire etxean bakarrik ez, beste hainbat familietan ere gertatzen zen. Hainbat etxetan izan ditugu botiletan sartutako koilaratxoak han kulunka, guri begira, gabonetako afarietan.

Iruditzen zait kolektiboki partekatzen eta onartzen ditugun horrelako sinesmenak behar ditugula bizirauteko. Xanpainaren koilaratxoarena, bitaminek ihes egin ez zezaten lehenbailehen edan behar zen laranja zukuarena… Suposatzen dut ilusio bat egia bihurtzeko beharra dugula baita gure bizitzaren beste hainbat arlotan ere. Sinisteko behar bat dugula.

Eta gaur, urte bat amaitu eta ordu gutxiren buruan beste berri bat estreinatuko dugun egunean, 2022an gertatutako zoritxar guztiak gogoan, eta 2023rako munduan konpondu beharreko arazo handi guztiak ahaztu gabe (gerrak, pobrezia, klima-aldaketa, hilketa matxistak…), halako behar bat sentitzen dut neskatila hura izateko berriz ere, sukaldera korrika abiatzen zena, xanpainaren botilari ahalik eta azkarren koilaratxo bat jartzeko. Sinistu nahi dut berriz horrela xanpainak burbuilak galtzea saihesten ari naizela. 2023ak aukeraren bat emango digula sinistu nahi dut, garai batean imanezko pultsera haiek erreuma sendatzen zutela sinistu genuen bezala; edo barraskilo-babak azala gazte mantentzeko zituen propietateetan sinistu dugun bezala; edo orburu kontzentratua zuten pastilla haiekin astean hiru kilo galdu genezakeela sinistu genuen bezala. Sinesteko beharra daukat. 2023. urtera hurbildu nahi dut, nonbait zulo bat aurkitu nahi diot eta han koilaratxo bat sartu, txikitan egiten nuen bezala, urteak indarra galdu ez dezan, gasik gabe gera ez dadin, dituen erronka handi guztiei energiaz aurre egiteko aukera izan dezan. Urte berri on.

BAKARRIK
2022-02-05

Laguntza eskaini diot lagun bati. Ezin diodala lagundu erantzun dit. Dioenez, duen arazoa berea da bakarrik, ez du inorekin zerikusirik, bere buruan gertatzen da soilik. Ez da erraza lagun baten ahotik hori entzutea, zure ahalegin guztiak alferrikakoak direla sentitzea. Hala ere, oker dagoela esatera ausartu naiz. Ez dagoela berea bakarrik den ezer, ez arazorik, ez gaixotasunik, ez gatazkarik. Ez dela bakarrik bizi mundu honetan eta egiten dituen edo egiten ez dituen gauza guztiek bere ondorioak dituztela bere inguruko pertsonengan.
Ohikoa da horrela pentsatzea. Gertatzen zaiguna, ona edo txarra izan, norberari dagokiola bakarrik eta norberak bakarrik egin behar diola aurre. Ez dago ezer, ordea, banaka bakarrik gertatzen zaigunik, nahiz eta sentsazio hori izan askotan. Bizitzak poz handia ematen badigu, poz hori ez da gurea bakarrik izango, gure senideengana, lagunengana, lankideengana, ukitzen gaituzten pertsona guztiengana zabaltzen baita. Triste bagaude, amorruak barrutik erretzen bagaitu, haiengana ere zabalduko dira gure bibrazio ezkor guztiak. Negatibotasuna partekatua izango da.

Ez dago ezer zuri bakarrik gertatzen zaizunik. Pita hari ikusezin batek lotzen gaitu. Erabat autonomoak ematen dugu, baina nahikoa da beso bat altxatzea ondoan dugun pertsonari hanka bat altxatzeko. Gure mugimendu bakoitzak eragina du besteengan.

Egunero jasotzen ditugu indibidualismoa indartzen duten mezuak eta ondorioz, kanpoko taupadetatik isolatutako kabina indibidualetan bizi garela pentsatzera iritsi gara. Baina ez. Etengabe sentitzen ditugu ingurukoen taupadak. Eta gertu dugun norbaiten jarrerak eguna alda diezaguke.

Beraz, une batez haren alde ezin dudala ezer egin pentsatzera heldu banaiz ere, azkenean erabaki dut lagunaren alboan geratzea, isilik, ezer esan gabe. Nire hitzek ez diote lagunduko, baina ziur nago uneren batean hautemango dituela nire taupadak.

DEBEKATUTA
2022-02-26

BEGIETARA
2022-02-19

Oso lotsatia izan naiz txikitatik. Gogoan dut amak beti agintzen zidala burua altxatzeko norbaitekin topo egiten genuenean eta hitz egitera gelditzen zenean, edo argazki bat atera behar zidatenean. Altxa buru hori, esaten zidan, eta ni, begiak lurretik altxatu ezinik, lurraren nukleorantz erakarpen jasanezin bat sentituz… Izutu egiten ninduen jendeari aurpegira begiratzeak.

Suposatzen dut guztiok eusten diogula modu batera ala bestera txikitan izan ginenaren esentziari, eta, ondorioz, lotsati izatearena nire nortasunaren ezaugarrietako bat da oraindik ere, baina, urteekin, tuneatu egiten gara, pixka bat mozorrotu, eta elkarrekin bizitzen laguntzen diguten tresnak eskuratzen goaz.

Horrela, denborarekin jendeari begietara begiratzen ikasi dut, eta konturatu naiz mundua erabat aldatzen dela horretarako gai zarenean. Izan ere, norbaiti begietara begiratu gabe hitz egiten duzunean, pertsona horri buruz buruan duzun irudiarekin hitz egiten duzu; laster haserretzen den pertsona dela uste baduzu, adibidez, esango duzunagatik haserretuko dela pentsatzen duzu. Baina pertsonei begietara begiratzen diezunean, dena aldatzen da.

Haien begiradek mundu berri batera sartzeko baimena ematen digute, pertsona bakoitzaren esentziara eta haren egiara heltzeko aukera. Eta agian gauza bat esaten ari zaigu, baina bere begiei begiratzean beste bat esan nahi digula konturatu gaitezke.

Jendeari begietara begiratzea ezinbesteko baldintza da elkarbizitzarako, jendea barrutik ikusteko aukera ematen digulako. Begiek ez dute gezur askorik esaten. Beraz, hemendik aurrera, saiatuko naiz erabakirik ez hartzen, ezer ez esaten, aurrez aurre dudan pertsonaren begietatik haren barrura sartzeko ahalegina egin arte. Baliteke, haren begietara begira, beste pertsona bat ikustea, egiazkoa, bere azaleko itxuraren atzean ezkutatzen dena. Edonork nire begietan begiak lurretik altxatzea lortzen ez zuen neskatoa ikus dezakeen bezala.

MAHAIA
2022-02-12

Mahai baten inguruan gauza asko gertatzen dira. Mahaiak altzari sinbolikoak dira. Aste honetan bi mahai egin zaizkit bereziki deigarri. Bat, noski, Putin eta Macronen arteko distantzia sinbolizatzen zuen mahai errusiar erraldoia. Zenbat barre, portzierto, mahaiarekin egindako meme batzuekin. Beste mahaia Georgina dokumentalean ikusi dut. Ez dut telesail osoa ikusi, ez pentsa, baina halako produktu baten estiloa, tonua eta edukia ezagutzeko jakinmina nuen. Horrela, lehen atalaren zati bat baino ez nuen ikusi, nahikoa haren etxeko mahai erraldoi bat ikusteko.

Bi kasuetan mahai erraldoia botere erakusgarri bat da. Botere politiko eta militarrarena, botere ekonomikoarena. Azkenean, boterea dutenek erakusteko beharra sentitzen dute. Eta zertan geratzen da batzuetan botere hori? Mahai erraldoi batean, besterik ez, zeren Georginaren kasuan, adibidez, han ez zegoen beste botererik ekonomikoaz gain. Bere deklarazioetan dena baitzen azalekoa, dena erositako gauzei buruzkoa: jet pribatua, kotxeak, luxuzko artikuluak… Pornografikoa iruditu zitzaidan halako erakustaldia kontuan izanda munduko biztanleriaren gehiengoaren egoera ekonomiko larria.

Zenbat gauza ezberdin sinbolizatu ditzake mahai batek. Izan ere, iruditzen zait haren bueltan lagunak eta familia elkartzea dela mahai batek duen sinbologia indartsuena. Eta aipatutako bi mahaien kasuan , bi mahai huts ikusi ditut. Bi mahai hotz. Diruak eta botereak ezin baitute bete mahai bat barrez, algaraz, abestiz, kontu zaharrez, elkarri kontatutako amets eta sekretuez…

Bakoitzak bere mahaira begiratu eta neurri handi batean han ikusiko du bere bizitza. Nor esertzen da zurekin mahaian egunero? Urrun ala gertu esertzen zarete? Nor gonbidatzen duzu zure mahaira? Inor gonbidatzen al duzu?

Botereak badu arkitektura bat, maitasunak eta adiskidetasunak ere bai. Nik nahiago dut sitsak janda dagoen mahai ziztrin eta zahar bat, baina lagunak izatea haren inguruan. Botere hori baino indartsuagorik ez dago.

ARGI LUZEAK
2022-01-22

UMOREA
2022-01-15

Bere eskola magistraletako batean literaturan umoreak duen garrantzia azpimarratzen zuen Julio Cortazarrek. Umorea tresna ezin hobea da gauza serioez hitz egiteko. Cortazarren esanetan, umoreak «desakralizatu» egiten du, umoreak sega pasatzen du ustez garrantzitsuak diren gauza guztien azpitik, pedantekerien azpitik, letra larriz idatzitako hitzen azpitik, eta, hala, laguntzen digu tragikoenaz ere hitz egiten dramatismorik gabe eta modu eraginkorragoan. Umorea suntsitzaile handia izan daiteke, baina suntsitzean eraiki egiten du. Julio Cortazarrek umorearen erabilera tunel baten eraikuntzarekin alderatzen zuen: tunel bat eraikuntza bat da, baina eraikitzeko lurra suntsitu behar da, zulo bat egin behar da eta han zegoena kendu. Tunela suntsipen horren bidez eraikitzen da. Umorearen mekanismoak ere antzera funtzionatzen du: ohiko balioak eta kategoriak behera botatzen ditu, buelta ematen die, beste alde batetik erakusten dizkigu, eta bat-batean, ohituraren eta errutinaren eraginez ikusten ez genituen gauzak ikusarazten dizkigu. Cortazarrek komikoa dena eta benetako umorea bereizten zituen. Egoera eta gertakari komiko batek barrea eragiten du une batez, baina ez du proiekziorik haratago, txistean bertan amaitzen da, zirkuitu itxiko sistema da. Aldiz, umorea txistetik edo egoera komiko batetik haratago doa: kritika bat gordetzen du barruan, satira bat, dramatikoa izan daitekeen erreferentzia bat. Hori da literaturan baliokoa izan daitekeen umorea, eta baita bizitzan ere. Azken finean, zenbait gauza beste ikuspegi batetik pentsarazi eta ikusarazteko aukera ematen digu umoreak. Umoreak, besteak beste, itxuraz garrantzitsua denari garrantzia kentzen lagun diezaguke eta gauzen benetako garrantzia non dagoen erakusten lagundu. Umorea, batzuetan gure salbazioa izateaz gain, bizitza adimen eta zehaztasun handiagoz ikusteko baliabidea izan daiteke. Gehiago erabili beharko genuke, geure buruari barre egitetik hasita.

MELOKOTOIA
2021-09-25

Melokotoiazari garenean, zertaz ari garen azaldu nahiko nioke nire alabari. Eta zer da bamelokotoia?Ez dakit gogoratzen duzuen El Fary abeslariari behin egin zioten elkarrizketa bat. Bera beste emakume batzuekin ibili bitartean, bere emaztea etxean zuela gogoratu zion kazetariak eta emazteak guzti hori zelan zeraman galdetu zion. Emakumeak asko errespetatzen zituela eta emakumeak munduko gauzarik politena zirela argi utzi ostean, bota zuen perla: “Mi mujer ya sabe de qué va el melocotón”. 

Melokotoi horretaz ari naiz. Nire alabari kontatu nahiko nioke melokotoi horren zuku likatsuak dena zikintzen duela: zoru batzuk itsaskor bihurtzen ditu, ohe batzuk kartzela, bulego batzuk umiliazio-agertoki eta bideo-joko, iragarki eta kontsumo-produktu asko emakumeen gorputzen aurkako indarkeriaren erakustaldi. 

Emakume jaiotzeagatik bizitzak berarentzako prest dituen tranpa guztiez ohartarazi nahiko nuke eta bere ametsen kontrako inertzia indartsu horri aurre egiteko hitz egin nahiko nioke bere balioaz, ahalmenaz, potentzialaz. Maitasunaz gozatzera animatu nahiko nuke, baina argi edukita inork ezin dituela bere eskubideak eta askatasuna murriztu maitasunaren izenean. Kontatu nahiko nioke jada bere adinekoen mugikorretatik dabiltzan sexu eszena horiek, emakumeekin hain bortitzak eta iraingarriak direnak, ez direla errealitatea eta sexua gozamen partekatua izan behar dela, ez bata bestearen gaineko boterea erakusteko tresna, eta ez duela inoiz nahi ez duen zerbait egin behar. Ohartarazi nahi nukeinstagramer efektuaz, bereziki neskengan eragin hain kaltegarria duenaz, mugarik gabeko antsietatea sortzen dielako argazkietan beti ederrak, argalak, zoragarriak agertu behar izateak. Konbentzitu nahiko nuke bere azazkalak, bularra eta zilborra ez direla bere garun, izaera edo ahalmenak baino baliotsuagoak. Beti beste pertsonak kontuan izaten irakatsi nahiko nioke, baina, aldi berean, bere autonomia defendatzen, erabakiak askatasunez hartu ahal izateko. 

Horixe ba. Melokotoia zer den kontatu nahiko nioke norbaitek Fary-ren erara kontatu baino lehen.

ANDRAK
2021-03-12

DESILUSIOA
2020-09-25

Ez dago desilusiotik bueltatzerik. Itzulerarik gabeko bidea da. Horregatik da hain arriskutsua desilusioa, horregatik eragiten du hainbeste min. Bizitzan, gerta daiteke lagun batekin haserretzea eta, denborarekin, adiskidetzea; gerta daiteke maitasun-harreman bat aldi batez itzaltzea eta, txingarrak hauspotzen direnean bezala, bat-batean berriro piztea. Berriz ere berreskura gaitezke pertsona batek eragin digun haserretik, maitasun-sentimendutik, minatik, baina ez desilusiotik. Pertsona batengan genuen ilusioa galtzen dugunean, pertsona horrek muga bat igaro eta bere atzean ate bat itxi balu bezala da. Ezin da zeure mundura itzuli, zeure konfiantzara, zeure arimara. Ezin da gehiago zure ilusioaren parte izan. Nahi izanez gero ere ez. Eta hori da mingarriena, pertsona hori berreskuratu nahi baduzu ere, desilusioak zure bizitzatik bota duela jada. Desilusioak zure borondateak baino gehiago agintzen du.

Desilusioa hitz batzuk bezalakoa da, itzulerarik gabeko bidea markatzen dutenak. Hitz batzuek ez dute atzera bueltarik. Bikote batek euren arteko errespetua galtzen duenean, adibidez. Bikoteak elkarrekin jarraitu arren, hitz horiek putreen antzera egingo dute beti hegan euren harremanaren gainetik.

Desilusioa da piano baten soinua jotzen ez dakigunean. Norabide desberdinetan doazen noten eta sentimenduen nahasketa da, harmonia hausten duen eta nerbioak asaldatzen dizkigun zarata ezinezko bat sortzen du.

Ez dago desilusiotik bueltatzerik. Beraz, garrantzitsua da kontuz ibiltzea, ilusiorik ez galtzeko ez pertsona ez proiektuetan, baina, batez ere, kontuz ibili behar da inguruan ditugun pertsonek, guretzat garrantzitsuak direnek, ez dezaten oraindik gugan duten ilusioa galdu. Batzuetan nahikoa da noizean behin euren bizitzan gertatzen denak kezkatzen gaituela erakustea, desilusioaren muga ez igarotzeko. Batzuetan, nahikoa da harremanen txingarrak hauspoarekin bizitzea noizean behin, itzulerarik gabeko egoera horretara ez iristeko. Animo, agian oraindik garaiz gabiltza ta.

HITZ HORI
2020-07-17

Hitz hori eta ez beste bat. Esaldi hori eta ez beste bat. Egunero idazten dutenek behin baino gehiagotan biziko zuten sentipen hori. Eta baita egunero idazten ez dutenek ere, gure egunerokoan hitzak erabiltzen baititugu etengabe. Une magikoa izaten da. Bat batean, behar zenuen hitz hori agertzen da, edo adierazi nahi zenuena modu ezin garbiagoan azaltzen du aukeratu duzun esaldi horrek, edo zure buruan luzez gordeta zeneukan ideia hori ezin hobeto adierazten du idatzi berri duzun paragrafoak, zure esan nahiarekin bat egiten duena guztiz. Hitz zehatza aurkitzen duzuneko orgasmo txiki handi hortaz ari naiz, esan nahi zenuena ulertarazteko ez ezik, zeuk zeure buruan zenuena ulertzen laguntzen dizuna.

Carson McCullersek zioen eleberri on batzuk telefono zenbaki bat bezain zehatzak direla. Zehaztasun horretaz ari naiz, letrak eta zientziak uztartzen dituen konexio puntu hortaz, literatura matematika bezain zehatza egiten duen zehaztasun horretaz. Batzuetan, zerbait irakurri eta geure buruari esaten diogu ez zegoela beste modurik, ez zegoela beste hitz posiblerik zerbait adierazteko. Aukera bakarra zegoela eta idazleak aurkitu duela.

Agian horregatik idazten dugu. Gure ideiak zehaztasunez ikusi nahi ditugulako nonbaiten. Gure ideiei orokortasunaren hosto guztiak kendu eta biluztutako zuhaitz bat bezala ikusteko, zehatz, garbi, erradiografia batean gure hezurrak ikusten diren bezala.

Martin Ugaldek esaten zuen bere ideiak modu argian adierazteko prozesu hori behar zuela, idazteak ematen ziona: ideiak lehenengo burutik eta gero besotik eta azkenean paperera pasatzeko denbora hori behar zuela. Idazteak hori eskaintzen digu. Gure buruan tiobibo baten antzera bueltaka, jiraka, dabiltzan irudi guzti horiek lurreratzen laguntzen digu, eta aurrez aurre ikusten hitzetan gorpuztuta.

Batzuetan idatzi gabe ere, norbaitekin hizketan gaudenean, mirari hori gertatzen da. Hitz egokia aurkitzen dugu. Baina horretarako aurrean dugunaren laguntza behar izaten dugu. Haren begiradak eman behar digu aukera. Eskerrak maskarek ez dizkigutela begiak estaltzen.

ELKARRIZKETA
2020-07-03

Lagun batek esan dit hauteskunde-kanpaina alderdien arteko elkarrizketa bat bezalakoa dela. Mitinetan elkarri mezuak bidaltzen dizkiotela eta hurrengo egunean elkarri erantzuten diotela. Esan diot niri hori ez zaidala inondik inora ere elkarrizketa bat iruditzen. Elkarrizketa batek ez duela zerikusirik tenis-partida batean bezala batak besteari pilotak jaurtitzearekin. Solasaldi batek, edo behintzat solasaldi on batek, pixka bat aberastu behar dizula izpiritua. Eta pentsatu dut zein garrantzitsua den bizitzan elkarrizketa on, atsegin eta aberasgarria eskainiko dizuten pertsonekin topo egitea. Batzuetan ustekabeko opari gisa aurkezten zaigun plazer handi horietako bat da.

GAUZA POTOLOA
2020-06-19

Kontzentratzen banaiz, negar egiten dut. Horrela erantzun dit lagun batek, gelditzeko ordua dela esan diodanean, hiperaktibo ikusten dudala, etengabe gauzak egiten, planak prestatzen, gauzak antolatzen… Armairuetan neguko arropa udakoagatik aldatzen ari ez bada, terrazarako aulki batzuen bila ari da Interneten… Entretenitua beti, pentsatzeko astirik gabe. Eta hori da helburua, ez gelditzea, ez pentsatzea, aitortu didan bezala, pixka bat gelditu eta kontzentratuz gero, negar egiten baitu.

KUTSATZEA
2020-05-15

Konfinamendu honek aspaldi egin nahi nuen zerbait egiten hasteko aukera eman dit: liburuak ordenatu. Nola egin pentsatu dut lehenik eta behin: editorialaren arabera, alfabetikoki, hizkuntzaren arabera, generoaren arabera… Pentsatzen dudan bitartean, jolas bat hasi dut. Elkarrekin hitz egiteko moduan jartzen hasi naiz liburu bat bestearen alboan. Horrela, Martin Gaiteren “Nubosidad variable” jarri dut Carmen Laforeten “Nada”-ren alboan. Eta imajinatzen ditut elkarri kontatuz ez zutela emakume eta idazle izateko garairik onena aukeratu, gerraosteko garai batean bakarrik eta aitzindari sentitzea zer den. Ana María Matuteren “Olvidado Rey Gudú” bilatzen hasi naiz elkarrizketan sartzeko, Zoom-eko elkarrizketa batean jendea gehitzen den bezala.

FLÂNEUR
2020-05-08

Walter Benjamini esker bihurtu zen ospetsu flâneur delakoaren figura. Honek Charles Baudelaire poetarengatik hartu zuen. Badirudi, egun hauetan paseatzeko eta mundua behatzeko artea lantzen duen pertsonaia hori gure kale, plaza eta parkeetan berpiztu egin dela. Baudelaireren arabera, “Flâneur perfektuarentzat, behatzaile grinatsuarentzat, sekulako poza da mundua ikustea, munduaren erdian egotea, eta, hala ere, oharkabean pasatzea”. Haren ondoren, Walter Benjamin filosofoak pertsonaia honi buruz hausnartu zuen, beste ikuspegi bat emanez: kapitalismoari boikota egiteko bide gisa, hain zuzen ere, helbururik gabe, kontsumitu gabe, merkantzia izan gabe paseatzen duelako.
Egun hauetan behin baino gehiagotan pentsatu dut egoera honek zenbat jende bultzatu duen aurretik egiten ez zuen jarduera bat egitera, hau da, paseatzera; eta paseatzeko ohitura zutenen artean ere egoera honek aldatu ote dien paseatzeko modua. Jakin nahiko nuke itxialdiaren ondoren eta orain bizi dugun erdi-askatasun egoera honetan, paseatzaileek sentsazio berriak izan dituzten, uneren batean begiak itxita gogoz hartu ote duten arnasa, sentitu ote duten hego haizearen laztana masailetan, eta ile artean; antzeman ote duten haizea zuhaitzen keinu okertuan edo soroetako itsas tankerako mugimenduan; erreparatu dieten hostoei, itzalei, distirei; entzun ote dituzten atentzioz txorien txioak, lagunduta paseatzen ari direnen marmarrak… Neure buruari galdetzen diot egun hauetan han eta hemen ikusten dugun ibiltariaren figurak ba ote duen flâneur haren antzik, zeinarentzat ibiltzea filosofia bat eta bizitza ulertzeko modu bat zen. Izan ere, flâneur delakoak ingurura begiratzen du, baina ez edozein modutan, aldi berean kanpora eta barrura begiratzen baitu, jakin badakielako bere subjektibotasuna inguruan duen guztiarekin dagoela harremanetan. Nire buruari galdetzen diot ea egun hauetan beste inor gehiagok egin duen bat honako ustearekin: alferrekoak izateak berak bihurtzen dituela gauza asko eder.

GAIXOTASUNAK
2020-04-24

Zenbat aldiz entzun dudan egun hauetan gero eta gutxiago falta zaigula etxetik irteteko eta maite dugun jendea besarkatzeko, musukatzeko, lagunekin elkartzeko, taberna batean elkarrekin zerbait hartzeko… Ez dakit beti gauzen atzealdea edo itzalgunea ikusteko dudan joeragatik ote den (birusak eragindako egoera honen ondorioz nigan areagotuz doan joera), baina egun hauetan pentsatu dut zenbat jende geratzen den errealitate horretatik kanpo, hain zuzen ere, kanpoan ez duelako nor besarkatu, musukatu edo norekin irten zerbait hartzera.
Jende asko bakarrik dago. Pertsona askok ez dute koadrila bat zeinekin irten, ez dute harreman sozialik ia, lankideekin duten harreman adeitsua edo igogailuan bizilagunekin duten berbaldietatik harago. Egun hauetan jende askok sentitu duen bakardadea urte osoan zehar sentitzen dute pertsona askok, etxean eta kalean, inolako birusen beharrik gabe. Iragarkietan eta albistegietan laster helduko diren besarkada eta muxuei buruz hitz egiten dutenean, konturatzen naiz askotan hitz egiten dugula pertsonei buruz denok berdinak bagina bezala edo egoera berdinean biziko bagina bezala, eta, ondorioz, “normaltzat” jotzen den eredu horretatik kanpo geratzen direnak arrotz sentitzen dira, baita gertatzen zaienaren errudun ere kasu askotan.
Birusak eragindako egoera honek gure gizartea biluztu du hein handi batean, baina baita gutariko bakoitza ere. Egun hauetan egiaztatzen ari gara, adibidez, zein den gure harremanen oinarrizko zirkulua, benetakoa, eta zein pertsonen falta sumatzen dugun gehien, zein pisu duten batzuek eta besteek gure bizitzan. Errebelatzailea izaten ari da, gure kontaktuak agenda batetik bestera pasatzen ditugunean bezala. Hor ikusten baitugu zein zenbaki pasatzen diren agenda berrira eta zeintzuk ez. Pandemia honen ondorioz agerian geratzen ari dira gizartearen gabezia asko, baina baita gutariko bakoitzaren gabeziak eta ahuluneak. Gure beste gaixotasunak.

ERLOJUA
2020-03-27

Duela gutxi aitaren erlojua zena oparitu zidaten. Beti soinean ezagutu diogun erlojua da. Egongelako apal baten gainean daukat orain. Gure eguneroko bizitza behatzen du handik. Eta etxean hogeita lau orduak igaro behar ditugunetik, oraindik indartsuagoa egiten ari zait haren presentzia, eta ez bakarrik arrazoi sentimentalengandik, denboraren inguruko hausnarketa piztu didalako baizik.
Esan dezaket egun hauetan zeregin asko ditudala, baina hala ere, zereginak beste modu batera egiten hasi naiz. Arropa balkoian eskegitzea, adibidez. Beti korrika eta presaka egiten dudan zerbait, bat batean, nigan arrotza den halako kadentzia batekin egiten hasi naiz. Arropak eskegitzeari bere zeremoniatxoa eskaini nahiko banio bezala. Galtzerdiak eta kamisetak modu askotara eskegi daitezkela konturatuta bezala, ondo pentsatzen dut pieza bakoitza non jarri. Zein zeinen alboan, zein aurrean zein atzean. Kolore eta tamaina ezberdinetako piezekin artelan bat egiten nagoela sentitu dut uneren batean. Ezinezko eszena krisi honen aurreko nire bizitzan.
Aitaren erlojuak eta konfinamendu egoera honek halako tempo ezberdin bat ekarri dute etxera, aitak erloju hori soinean zeraman garaikoa, pentsatu dut. Eta gogoratu dut argazki zahar bat. Bertan nire aita agertzen da, hogei urte izango ditu, beste gazte batzuekin batera, Lekeitioko moilan eserita itsasoari begira, ezer berezirik egin gabe, begira besterik ez. Denborarekin adiskidetuta bezala.
Krisi honek gauza asko erakutsiko dizkigu eta lezio bat denborarena izango da. Denbora adiskide izatetik, arerio izatera pasatu den garai batean murgilduta bizi gara. Nolatan asmatu dugu denbora “galtzearen” ideia? Ematen al diogu geure buruari aspertzeko baimena? Ematen al diogu egiten dugun gauza bakoitzari merezi duen denbora? Zergatik ez eskaini gure ekintza arruntenei ere bere zeremoniatxoa?
Aitaren erlojuari begiratu diot berriz ere. Orratzak geldi, hamabiak eta bost minututan. Noiz gelditu zen denbora hura? Inoiz bueltatuko da? Utziko al diogu bueltatzen guzti hau bukatzen denean?

EPIKA
2020-03-20

Emakumeei epika falta zaigu. Feminismoaren pentsalari eta erreferente diren Ana de Miguel eta Amelia Valcarcelen arteko elkarrizketa batean entzun nuen esaldia. Biek gogoratu zutenez, Historiak ez ditu jaso emakumeek gizarte honi egindako ekarpenak, ez dira agertu, eta agertu direnean zaintzaren esparru pribatuarekin harremanetan izan da edo gizonen desioaren objektu bezala. Epika gizonen balentriei lotua egon da beti, haien konkista eta aurkikuntzei.
Diputatuen Kongresuan ateratako argazki bati begira nago: Dagoeneko famatu egin den Valentina, Kongresuko langilea, oholtzara igota dago, “gauza garrantzitsuez” hitz egiten den leku horretara, eta maskara eta eskularruak jantzita, trapu batekin ari da mikrofonoa desinfektatzen. Eta iruditu zait une batez epika hor dagoela, argazki horretan, emakumea argiztatzen duen foku horretan. Emakume ikusezin bat, bat-batean, larrialdi egoera baten aurrean, argituta agertu da. Eta harekin batera, egunero bizitzari eusten badiote ere, gure gizartean ikusezin diren beste emakume asko agertu dira. Barruan eta kanpoan lan egiten duten emakumeak; sektore feminizatuetan eta ondorioz gaizki ordainduetan ari diren emakumeak: erizaintzako laguntzaileak, supermerkatuetako kutxazainak, zaintzaileak, sukaldariak, etxeko langileak… Lan ikusezin eta gutxietsien tradizioaren isla direnak. Prekarietatea eta balorazio ezaren isla.
Krisi honek aukera bat ematen digu gure bizitzek aurrera egiteko behar ditugun gauza garrantzitsuak zeintzuk diren argiago ikusteko. Agerian geratzen ari da ez garela pertsona autonomoak, baizik eta elkarren mendekoak erabat, elkarren zaintza gure bizitzaren bizkarrezurra dela eta arlo kolektiboa, publikoa, behar dugula zaintzaren eskaerari erantzuteko. Lan hori duina eta balioetsia izan behar dela eta ezin dela modu guztiz desorekatuan emakumeen gain jarri.
Epika bat behar dugu. Txaloak behar ditugu emakumeentzat balkoietatik eta hemiziklotik. Baina batez ere lan duinak, baloratuak, ondo ordainduak eta ondo banatuak behar ditugu.

TALDEA
2020-03-13

Literaturan, sortzen ari garen pertsonaia ondo ezagutzeko modu eraginkor bat izaten da pertsonaia hori muturreko egoera batera eramatea. Egoera horren aurrean pertsonaiak duen erreakzioaren bitartez ikusiko dugu benetan nolakoa den. Fikziozko pertsonaiak ez ezik, guk guztiok egoera zailenetan erakusten dugu nolakoak garen. Une horietan hartzen ditugun erabakiek erretratatu egiten gaituzte.

Koronabirusaren krisia dela eta egunotan supermerkatuetan modu konpultsiboan erosten aritu den jendearen argazkiak ez digu leku onenean jartzen. Esnearen, haragiaren (komuneko paperaren?) apalak husten aritu den jendeak alarma soziala eragiteaz gain, gizarte indibidualista baten argazkia erakutsi digu, kontzientzia sozialik gabeko gizarte batena. Eta honelakoetan konturatzen gara zein garrantzitsua den gizarte batean kontzientzia soziala hedatzea, jendeak ulertzea elkarrekin zerbait osatzen dugun pertsona-taldea garela, espazio komun bat partekatzen duen pertsona-taldea, eta krisi hau bezalako erronka baten aurrean denok bat eginda erantzun beharra dugula.

HEMEN
2020-03-06

Tabernan sartu naizenean, zerbitzaria, ile gorriko neska gazte bat, mugikorretik hitz egiten ari da. Telefonotik duen elkarrizketa eten gabe hurbildu zait, bekainak altxatuz. Keinu horrekin zer nahi dudan galdetu didala ulertzen dut. Garagardo bat eskatu diot. Orduan, telefonoz hitz egiteari utzi gabe, belarriaren eta sorbaldaren artean estutu du mugikorra, eta abilezia handiz eutsi dio garagardoa ateratzen duen bitartean. Ez dirudi premiazko elkarrizketa bat, lagun batekin ari da. Bai, maja, esaten dio noizbehinka. Ordaindu ondoren, mugikorra oraindik belarri eta sorbalda artean duela, bueltak niri eman beharrean beste bezero bati eman dizkio. Ez dago hemen, pentsatu dut. Neska hau beste leku batean dago.
Nire lagun batek esaten duena gogoratu dut orduan: gauden lekuan egotea oso garrantzitsua dela. Eta gauza bat egiten egon eta burua beste leku batean edukitzearen ondorioen adibide gisa, beti kontatzen du egun batean bizikleta zuhaitz batera lotzera joan zela, eta beste zerbait zuenez buruan, zuhaitza bakarrik lotu zuela, bizikleta libre utziz.
Egiten ari zaren horretan arreta ez jartzearen ondorio bat hori da: Zure besoak, zure hankak, zure aurpegia ez daudela zure garunarekin koordinatuta. Agian, harreman pertsonaletan azkenaldian gehien eragiten digun gaitzetako bat da. Denok dakigu zer den norbaitekin hitz egiten egotea hark Whatsappsak erantzuten dituen bitartean.
Eta arazoa ez da beste leku batean egotea, baizik merezi ez duen leku batera ihes egitea. Izan ere, batzuetan, ihes egiteko baimena dugu: liluratzen gaituen zerbaitekin esnatuta amets egiten dugunean, edo maitemintzen garenean eta beste ezertan pentsatu ezin dugunean, edo konponbide zaileko arazo bat dugunean buruan bueltaka … Arazoa da leku huts, azaleko, entretenimendu hutseko batera ihes egitea. Arazoa da zure lagunak afari batean esaten dizuna ez entzutea, Instagramera igotzen ari zarelako jaten ari zaretenaren argazki bat.
Baina, tira, nire lagunak dion bezala, denak du bere alde ona. Bizikletaren bila itzuli zenean, jada ez zegoen, lapurtu egin zioten, noski, baina zuhaitza? Zuhaitza ez zuen inork eraman. Han zegoen, ondo lotuta. Eskerrak berari.

TXERTOA
2020-02-28

Be a lady, they said du izenburua. Sareetan dabilen bideo bat da. Bertan iragarkietan, aldizkarietan eta telebistan egunero agertzen diren emakumeen irudi ugari erakusten zaizkigu, eta, aldi berean, emakumeok gure bizitzan zehar esponja gisa xurgatzen ditugun zenbait agindu zerrendatzen dira; askotan kontraesankorrak diren aginduak, adibidez, aldi berean sexyak eta mojak izatea, zikinak eta garbiak… Cynthia Nixon aktoreak mezu hauetako batzuk zerrendatzen ditu bideoan: zure gona oso motz dago, zure gona oso luzea da, ez erakutsi hainbeste, estali zaitez, jarri sexy, jarri hot, ez izan hain probokatzailea, eskatzen ari zara eta, izan zaitez garbia, izan zaitez sexuala, izan esperimentatua, izan errugabea, izan zikina, ez izan hain lizuna… Argalegi zaude, lodiegi, egin dieta…

Bideoa ikusten ari naizen bitartean alboan dut nire alaba. Oraindik ez ditu hamar urte bete baina bera ere ez dago bonbardaketatik libre. Youtuben ikusten dituen bideoetako protagonisten keinu sexyak imitatzen ikusten dut batzuetan, dantzan ari den bitartean zilborra erakusteko elastikoa igotzen edo tutorial batean azazkalak edo begiak margotzen ikasten, erakargarri egoteko. Ikusten dut neska hipersexualizatuen irudiak ikusten eta gero bere tripari begiratzen, eta esaten lodi dagoela eta agian dieta egin behar duela, eta pentsatzen dut jada bidean dagoela, bideoan aipatzen diren mezu horiek guztiak xurgatzeko prestatzen ari dela: bere gorputza kanonari jarraituz moldatzeko prest, sexy erakusteko, hot erakusteko, dieta egiteko, bere gorputzeko bazter guztiak depilatzeko…

Eta ezetz esan nahi diot, bere tripa ederra dela, ez duela inoren gozamenerako objektu bihurtu behar, baina sentitzen dut nire hitzak ez direla nahikoa korrontea gelditzeko. Ez daukat maskararik birus hau gelditzeko. Edo agian bai. Nire albora deitu dut eta elkarrekin ikusten hasi gara bideoa emakumeen irudi haiei buruz hitz egiten dugun bitartean. Lehenbailehen jarri behar diot txertoa. Lehenbailehen jarri behar dugu guztiok txertoa

JABE
2020-02-21

Banku batean eserita dauden neska batzuen aurretik pasatu da. Metro gutxira, mutilak daude, beste banku batean. Barreak, banku batetik besterako begiradak eta mugikorrak nagusi. Isabelek pentsatu du bere garaian ez zegoela mugikorrik, baina moldatzen zirela ahal zuten moduan interesatzen zitzaienekin komunikatzeko. Garai hartan gustuko zuen mutilaren aurretik pasatu behar zuen une izugarri hura gogoratu du. Eta nola bere ibilera, bat-batean, ortopedikoa bihurtzen zen, oinez ibiltzea ahaztu izan balitzaio bezala: zein doa orain eskuineko oina ala ezkerrekoa?
Gaur egun ere antzeko zerbait gertatzen zaio interesatzen, gustatzen edo axola zaion jendearekin. Bere buruaren jabe ez balitz bezala sentitzen da haien aurrean. Haiengan duen interesak naturaltasunez jokatzea eragotziko balio bezala. Eta aldi berean, erabat arrazionala izatea lortuko ez balu bezala, eta bere sentimenduak erabat kontrolatuko ez balitu bezala. Hori gertatu behar zait ba hain justu gustatzen zaidan jendearekin? Zergatik ezin naiz izan axola ez didan jendearekin bezain arrazionala eta lasaia? Isabeli amorru handia ematen dio, eta pentsatu du urte asko pasatu diren arren, nerabe zenean egiten zuen gauza bera egiten jarraitzen duela. Ortopediko bihurtzen da. Bere buruaren kontrola galtzen du.
Pentsamendu hori buruan duela, Isabelek gogora ekarri du bere bizitzako uneren batean antzeko ideia bat azaltzen zuen Alejandra Pizarniken zerbait irakurri zuela, ez du gogoratzen poema bat edo aipu bat zen. Eta bila hasi da. Eta bai, aurkitu du, bere koadernoetako batean. Bere bizitzako uneren batean Pizarniken hitz hauek kopiatu zituen bertan: “Zein erraza den lasai eta objektibo izatea interesatzen ez zaizkidan pertsonekin, haien maitasun edo adiskidetasuna behar ez dudan pertsonekin. Barea naiz orduan, zuhurra, neure buruaren jabe perfektua. Baina interesatzen zaizkidan izaki apurrekin… Hor dago kontu honen absurdua: konbultsio bat naiz “.
Haren hitzek beste behin baieztatu diote literaturak neurri handi batean funtzio hori betetzen duela: beste norbaitek gure pentsamenduei hitzak jartzearena, alegia.

HITZAK
2020-02-14

Goya sarien banaketa edo Oscar sariena. Aktore onenaren saria, zuzendari onenarena… Sarirako hautagaiak diren guztien aurpegiak agertzen dira pantailan. Guztiek dute diskurtsoa prest, baina bakarra altxatuko da eta bakarrak hitz egingo du eszenatokiko mikrofonotik. Eszena hau ikusten dudan bakoitzean neure buruari galdetzen diot zer gertatzen den esaten ez diren diskurtsoekin. Non geratzen dira? Izendatuen eztarrian? Haren ametsetan? Amesgaiztoetan? Benetan existitzen al dira hitz horiek? Edo beharrezkoa al da haien ahotik irtetzea benetan existitu daitezen?
Telefonoz hitz egiten ari da emakume bat, Florida parkeko banku batean eserita. Hitz egin baino gehiago, bestaldetik esaten diotena entzuten ari da, urduri, azazkalei haginka egiten dien bitartean. Noizean behin airea hartzen du, zerbait esateko indarra hartu nahiko balu bezala, baina berehala zerbaitek geldiarazten du, eta entzuten jarraitzen du, azazkalak ahoan. Ongi da, agur orduan, esan du une batean, etsita, eta telefonoa eskegitzean, negar malko bat atera zaio. Amorruz gorde du telefonoa poltsan min eman diotelako esan ez dituen hitzek. Ez da ausartu. “Baina zuk benetan maite nauzu?” Beste behin ere, hainbeste aldiz entseatu dituen hitz horiek ahoskatu gabe geratu da, zinemako sarietako nominatuen antzera. Eta non geratzen da galdera hori? Nonbaiten existitzen al da?
Beti pentsatu izan dut esatera iristen ez garen hitzak garrantzitsuagoak direla esaten ditugunak baino. Esan gabeko hitzak existitzen dira, gure ahotik inoiz ateratzen ez badira ere, egiazko hitzak direlako, biluziak. Munduari benetan esan nahi dioguna gordetzen dute. Gure esanahiaren esentzia dira. Baina ez da beti gure izena entzuten and the winner is esaldi ezagunaren ondoren. Eta irentsi egiten ditugu. Eta geure burua engainatzen saiatzen gara, ahoskatu ezean ez direla existitzen pentsatuz. Baina non geratzen dira benetan esan gabeko hitzak? Galde diezaietela gure eztarriari, gure urdailari. Han sentitzen ditugun ziztadek esaten digute esan gabeko hitzak gurekin geratzen direla. Eta bizi-bizirik daudela

EBAKI BAT
2020-02-07

Ebaki bat eskatu duzu, eta berriro ere kafesne txiki bat atera dizute. Ez zaizu gustatzen, esnea gorroto duzu, zure kafean esne hodei bat baino ez duzu onartzen, baina, hala ere, ebakia hartu duzu, eta tabernatik atera zara esnea zure urdailean iraultzen ari dela sentituz. Larria sentitu duzu. Eta haserretu egin zara. Zerbitzariarekin haserretu zara (egia esateko, munduarekin) baina benetan zeure buruarekin haserretu beharko zenuke, ez duzulako ausardiarik izan esateko ez duzula kafesnea eskatu, esnearekin ebakitako kafe bat baizik. Ebaki bat, izenak berak dion bezala. Bihar beste taberna batera joango zara, eta ebakiaren ordez beste kafesne txiki bat ematen badizute, berriro irentsiko duzu?
Entrenatuta zaude eskatu ez duzuna jasotzen, beraz, ziurrenez berriz irentsiko duzu. Ohituta zaude gustuko ez dituzun gauzak irensten. Esperientzia handia duzu, adibidez, errukia onartzen animoak eskatzen zenituenean, piropo bat onartzen benetan errekonozimendua eskatzen zenuenean, adiskidetasuna onartzen maitasuna behar zenuenean, isiltasuna onartzen esker ona espero zenuenean …
Eta zeure buruari galdetzen diozu ea merezi duen tematzea. Norbaiti berengandik nahi duzuna behin eta berriz eskatzea, zer eskatzen duzun axola ez bazaio, eskatzen duzuna entzuten ere ez badu. Eskatzen diozuna eman beharrean, eman nahi dizuten hori bakarrik eskaintzen dizunean.
Zerbitzari horrek egin duen bezala. Ebakia zer den ulertzen ez duen zerbitzari horrek. Agian bihar bertan bere tabernara itzuliko zara eta ebakia eskatu beharrean kafe hutsa eskatuko diozu, eta kikara zure aurrean jartzen duenean esango diozu ea esne tanta bat bota ahal dizun. Agian estrategia aldatzean dago gakoa. Nahi duzuna zuzenean ez eskatzea izan daiteke agian irtenbidea. Adiskidetasuna nahi duzula ikusaraztea, benetan maitasuna nahi duzunean; piropo baten bila zabiltzala erakustea, benetan errekonozimendua nahi duzunean

HARAGO
2019-12-27

Ez omen daki jendeak zergatik hitz egiten dion hainbeste. Ez daki zergatik hurbiltzen zaizkion maiz euren barne gatazka guztiak kontatzera. “Tabernan mozkor bat badago, nire alboan bukatzen du eta bere bizitza kontatzen dit, iman bat banu bezala. Ez dakit zergatik”, esaten dit, begietara tinko begiratuz. Berak jendeari begietara begiratzeko duen modu horrekin. Izan ere, badauka abilezia bat aurrekoari sentiarazteko begi-ninietara begira baino, bere pentsamenduei begira dagoela.  Barruan duten guztia Cinexineko pantaila batean ikusten balego bezala.   

Ez omen du ulertzen jendeak zergatik kontatzen dizkion edonori kontatzen ez dizkion gauzak, zergatik eskaintzen dioten euren konfiantza hain erraz, nahiz eta gutxi ezagutu. Berak ez daki, baina uste dut bere sekretua gizakietan naturala izan beharko litzatekeen baina arrunta ez den ezaugarri bat dela: Berak azaletik eta itxuratik harago begiratzen dio jendeari, begietatik harago. Bere begiratzeko moduarekin aurrean duen pertsona horrek barruan duena ezagutzeko jakin-mina adierazten du. Pertsonak ez dira berarentzat ispilu bat zeinetan bere buruari begiratu. Aurrean duenak esaten duena entzun egiten du, hark bukatzean zer erantzun behar dion pentsatzen egon ordez. Belarriekin eta begiekin entzuten du. Hain sinplea eta naturala den zerbait, eta gero eta ezohikoagoa dena selfiearen eta bakarrizketaren gizarte honetan. Geure buruari hain adi egoteak besteenganako jakin-mina desaktibatzen digun garai honetan. 

Nire lagun on batek dion bezala, gauza normalak ohiz kanpokoak bihurtu dira. Eta horregatik hurbiltzen zaio jendea, horregatik hitz egiten dio jendeak benetako hitzekin, barrutik ateratzen zaizkien horiekin. Sentitzen dutelako euren begietatik harago begiratu diela norbaitek, amildegira hurbildu eta benetan gu garen hori gordetzen den leku horretara begiratu diela une batez, jakin minez, han zer gordetzen duten jakiteko gogoz.

BEHIN
2019-12-20

Bizitzan behin bakarrik egin dituzun gauzak. Aurreko egunean Miren Gaztañaga aktoreak Ezekiel antzezlanaren pasarte bat irakurri zuen Iñigo Muguruzaren omenaldian. Bertan, protagonistak bizitzan behin bakarrik egin dituen gauzak aipatzen zituen, eta adibide batzuk jartzen zituen, hala nola “elurretan biluzik korrika egitea”. Bizitzan behin bakarrik egin ditugun gauzez galdetuta, egoera oso bereziak gogoratzen ditugu: Japoniara ezkontza batera gonbidatu gisa joan nintzen eguna, ur-jauzi izoztu bat eskalatu nuen eguna…

ERRAZA
2019-12-13

Zerbitzari hori, barrara iritsi aurretik zuri begira dagoena, itxaron beharrik izan ez dezazun; lankide hori, lanez lepo zaudenean zure telefonoa berera desbideratzen duena; oporretara zoazenean etxeko landareak ureztatzen dizkizun auzokidea; ikasgaia berriz azaltzeko pazientzia duen irakasle hori, modu batera ulertzen ez baduzu beste modu batera azalduko dizuna; hiriaren erdialdean geratu ordez, zure etxetik gertu geratzea proposatzen dizun lagun hori, badakielako ostiral honetan oso nekatuta zaudela; afari bat antolatzen duzuenean jatetxea enkargatzen duen lankide hori; lagun bati egingo diozuen oparirik onena zein izan daitekeen pentsatzeko denbora hartzen duen laguna; arropa denda bateko aldagelan buruarekin ezetz egiten dizun lagun hori, nerabeentzako denda horretatik irtenarazi eta zure adinekoentzako moduko arropak dituen dendara laguntzen dizuna…

Denok ezagutzen dugu pertsona horietako bat. Bizitza errazten diguten pertsonak dira. Bizitzaren makineria koipeztatzen duen noizbehinkako oparia dira. Izan ere, bizitza berez zaila da.  Ez nago batere ados esaldi honekin: bizitza erraza da berez, guk konplikatzen dugu. Eta ziur nire bizitzaren garairen batean erabili dudala. Baina gu ere bizitza gara, eta bizitza konplikatua da. Nola ez da konplikatua izango pertsona bakoitzak interes, gustu eta iritzi desberdinak dituenean eta elkarrekin bizi behar dugunean? Nola ez da zaila izango pertsona bakoitzak bere bizitzari zentzu bat ematearekin nahikoa duenean? Nola ez da konplikatua izango errealitateak askotan gure ametsak gauzatzea eragozten digunean? Bizitza zaila da. Beraz, egin daitekeen onena bizitza errazteko gaitasuna duten pertsonez inguratzea da. Egunerokoak ematen digun oparietako bat dira. Metroan edo autobusean irribarre egiten dizun pertsona hori, esanez bezala: bai, ni ere galduta nago, baina egin dezagun ahalegina gutxienez hau atsegina izan dadin. Egin dezagun bizitza konplikatu hau ahalik eta errazena.

ASMAKIZUNAK
2019-11-08

Oraindik urtearen errepasoa ixteko goiz dela onartu arren, Alaznek esan dit berak 2019a gogoratuko duela poz handia eman dioten bi aurkikuntzengatik. Irribarrez esan dit. Batek, antza, adimenarekin, buruarekin, du zerikusia; eta besteak gorputzarekin.
Lehena Itzultzaile Automatiko Neuronala da, berriki aurkeztu dena. Inteligentzia Artifizialetik abiatuta sortutako itzultzailea da, eta urteetan bildutako itzulpen memoriei esker, kalitate handiko emaitzak eskaintzenditu. Euforiaz kontatu didanez, gaztelaniazko paragrafo bat sartu eta euskarara ia perfektua itzultzen zuela egiaztatu zuen egunean, ordenagailuko pantailari musuak ematen hasi zen. Zenbat denbora eta ahalegin aurreztuko zion asmakizun horrek.
Eta beste aurkikuntzari dagokionez… Alaznek barre egin du. Eta nik ere bai, badakidalako zer esango didan. Hitz egingo dit azkenaldian ezagutzen ditudan emakume askok aipatzen didaten aparatu famatuaz. Bai, hala da, Alaznek ere, beste hainbat emakumek bezala, klitori xurgatzaile ospetsua deskubritu du. “Baina nik ez dut erosi txinatar hori, suediarra baizik, askoz hobea dena, alde izugarria dago…”, esan dit belarrira. Eta barre egin dugu. Hogei urte genituenean bezala egin dugu barre.
Pozten nau laguna horrela ikusteak. Eta haren poztasunean pentsatu dut, merezia, baina baita besteentzat zerbait asmatzen duten pertsonek sentitu behar duten poztasunean ere. Orduak pasatzen dituzte diseinatzen, probatzen, eraikitzen, ikasten, asmatzen eta huts egiten, proiektu bat, asmakizun bat, norbaiti alaitasunen bat eman diezaiokeen sorkuntza berri bat aurrera ateratzeko.
“Zientziak aurrera egiten du. Gora zientzia!”, bota du Alaznek, barrezka oraindik, alde egin aurretik. Eta pentsatu dut: hara, itzultzaile neuronalak benetan poztu du nire laguna. Probatu egin beharko dut ba.

RUNNER
2019-09-20

Ba ez dut zure kexa ulertzen ba, esan dizu amak telefonoz. Sekulako zortea duzue oraingo bikoteekin: ez dute edaten, ez dute erretzen eta gainera kirola egiten dute… Ez gure garaiko senarrak bezala, edan, erre eta egunero txikiteotik berandu heltzen ziren haiek… Amak ez dizu kexa onartu zure senarra gaur ere korrika egitera irten dela eta nazkatuta zaudela esan diozunean. Triatloiaren kontuarekin hasi zenetik arratsaldero irteten da, justu zu bikiak bainatzen hasten zarenean, afaria egiteko dagoenean, hurrengo eguneko gauzak prestatzeko…

Gaur ere han irten da, bere runner zapatilla berriekin eta eskumuturrean  tamainagatik paretako erloju baten antza duenarekin. Baina handia izan behar derrigorrez hainbeste gauza baditu: GPSa, pulsometroa, ibilbideak diseinatzeko mapak, bluetooth aurikular inalanbrikoak, altimetro barometrikoa… Erosi zuenean emozionatuta irakurri zizkizun prestazio guzti horiek.

Eta gaur, ontzi-garbigailutik plater garbiak ateratzen dituzun bitartean, pentsatu duzu agian ez duzula kexatzeko eskubiderik, zure senarrak kirola egiten duela, besterik ez, eta hori ona dela, eta gizartean ondo ikusia dagoela gainera. Baina zazpi t’erdietatik hamarretara desagertzen da etxetik, etxeak eta umeek lan gehien eskatzen dizuten ordutegian. Eta konturatu zara zure aitaren txikiteoaren ordutegia ere horixe bera zela. Ordu horietan bera ere ez zen sekula etxean izaten.

Dena jaso eta umeak lokartzea lortu duzunean, zure senarra agertu da, ile bustia eta dutxako xaboiaren usainarekin. Lur jota nago, esan diozu, eta logelara joan zara. Ohean eserita pentsatu duzu zorionez gauzak asko aldatu badira ere, eta gizon asko etxe barruan duten erantzukizuna berea egiten hasi badira ere, oraindik zure aitaren garaiko gizon horietako asko geratzen direla. Txikitero berriak dira, pentsatu duzu. Diferentzia bakarra lehen gibela izorratzeko arriskua zutela, eta orain oin-zolako faszitisa  eta tendinitisa sufritzekoa.

HARRIZKO BIHOTZA
2019-06-14

Harrizko bihotza izatea desiratu duzu hainbat aldiz. Blindatutako bihotz bat. Baina zure bihotzaren taupadek zure gorputzeko atal guztiak urratzen dituzte. Zure bihotza akordeoi baten antzera estutu eta zabaltzen da. Zurea bihotz sentikorra da: zoriontasuna ukitzen duenean luma airean bezala egiten du hegan; gaizki tratatua denean edo norbaitengatik sufritzen duenean orratzen ziztadek zauritzen dute.

Beti pentsatu duzu desabantaila dela. Errazago bizi daitekeela harrizko bihotz batekin, beti erritmo berean taupada egiten duen eta gehiegi sentitzen ez duen bihotz batekin. Mundua halakoentzat pentsatua dagoela pentsatu duzu, paparraren azpian harkaitz bat ezkutatzen dutenentzat: eskrupulu faltak botere gorenera heltzen laguntzen die kasu askotan, sentsibilitate falta dutenez amodioak ez die sufrimendurik eragiten, zalantzarik eta alhaldurarik ez dutenez, euren buruaren balorazio ona egiten dute beti. 

Baina gaur iritziz aldatzen hasi zara, Antonio Gamoneda poeta handiari egindako elkarrizketa bat irakurri duzunean. Gamonedak dio batzuek poesia Estatuko Buletin Ofiziala balitz bezala ulertu nahi dutela eta hori ezinezkoa dela. Ezin dela modu logiko eta lineal batean ulertzen saiatu, poesia fruitu baten modukoa baita, zentzumenekin dastatu behar dela, gero zer den ulertzen saiatzeko. Hori irakurtzean pentsatu duzu bizitza ere zaila dela modu logiko batean ulertzen, bizitza dastatu eta sentitu daitekeela soilik. Eta harrizko bihotzek hain desgaitasun sentimental handia dute ez dute inoiz deskubrituko hasperen nostalgiko baten azpian ezkutatzen den edertasuna, edo emozioak etendako ahots baten atzean ezkutatzen den egia, edo bi begirada gurutzatzen direnean sortu daitekeen sua, edo elkarbanatutako irribarre batek gordetzen duen bakea. Harrizko bihotzentzat bizitza errazagoa izango da agian, gutxiago sufriutuko dute, baina bizitza bera dastatu gabe joango dira mundu honetatik. Hau da, ezertxo ere ulertu gabe.

KORAPILOAK
2019-06-07

Arrantzale familia batean jaioa, nire lagunak bazekien itsas korapiloak egiten. Artea zela esaten zuen, eta benetan, korapilo mota ezberdinen izenak ematen hasi eta berehala hala iruditu zitzaidan. Hainbat aipatu zizkidan: korapilo laua, Frantzizkanoa, zortziko korapiloa… Mundu berri bat deskubritzea modukorik ez dago konturatzeko zenbat mundu geratzen zaizkigun ezagutzeko. Egun batean esan zidan pertsonen arteko harremanak korapiloak bezalakoak direla. Bi alderen arteko lehen kontaktu batekin hasten dira, elkar ukitzen duten bi soken antzera, eta poliki-poliki, eguneroko harremanaren bitartez elkar hobeto ezagutzen hasten direnean, sokak nahaspilatzen hasten dira, leunki, ilean jarritako begizta bat lotzen den moduan: orduan bata bestearen ahotsa ezagutzen hasten da eta badaki tonu bakoitzaren azpian zer ezkutatzen den, adibidez. Aurrerago, bi pertsonen arteko kontaktua areagotuz doan heinean, sokak hasten dira marrazki berriak osatzen: hobeto ezagutzen dugu pertsona hori, badakigu zelan erreakzionatuko duen egoera ezberdinetan, badakigu biontzat berezia den hitz horrek barregura eragingo diola, adibidez… Hau esatean, nire laguna isilik geratu zen segundo batzuk eta txistua irentsi zuen. Ondoren esan zuen une bat heltzen dela zeinean korapiloa hainbeste estutu den, ezinezkoa dela askatzea, ez behintzat eskuekin. Eta une hori zoragarria eta aldi berean izutzeko modukoa zela esan zidan begietara begira. Zoragarria, korapilo horretatik sortzen den energiagatik, eta hain gertu egonda, halako espazio itxian, pertsonek euren barruan duten onena ateratzeko kapaz direlako; baina izutzeko modukoa aldi berean, ohartzen zarelako korapilo hori egun batean askatzen bada, artazi batzuen ebaki garbi baten bitartez egin beharko dela, eta horrela korapiloa desagertuko da, bai, baina txirikordaren zati bat ere. Gure arimaren zati bat, erantsi zuen. Eta hau esatean isilik geratu zen, infinitura begira, txistua irentsiz etengabe.

BIZARRA
(2019-05-03)

Min ematen dit zure bizarrak! esan dio ilobak, berarengandik urrunduz, masailean muxu bat eman nahi izan dionean. Bizarra moztu ondorengo egunean beti izaten du aurpegia lixa bezain latza. Berak barre egin du, eta esan dio, baietz, noski, bera bezalako piratek itsas trikuek bezalako bizar gogorra izaten dutela -jo, jo, jo-. Baina, barre egin badu ere, sakonean, penaz geratu da ilobari muxu bat eman ezinagatik, eta onartu nahi ez badu ere, mina eman dio ilobaren errefusak.

Hala ere, eskua kokotsetik pasatu ondoren normala iruditu zaio ilobak muxurik eman nahi ez izatea. Itsas kabra bati muxu ematea bezala litzateke. Eta pentsatu du bere ilobak bakarrik ez, beste pertsona askok ere horrela ikusiko dutela: muxuak emateko balio ez duen gizon bat bezala, bere masaila beste baten masailarekin laztantzeko balio ez duen gizon bat bezala. Bizar gogor horrekin inork ez du irudikatuko gizon xamur, leun, edo askotan sentitu den bezala, gizon ahul eta hauskor bat bezala.

Ez dakite bizar gogor horren azpian azal leun eta sentikor bat ezkutatzen dela, bizarra mozten duen bakoitzean sufritzen duen azal bat, askotan zauritzen dena; bizar-xafla pasatzen duenean kexaka hasten den azal bat, laztan eta maitasun gose dena.

Ilobak min ematen diola esan dio eta berarengandik urrundu da. Ez da kontu berria. Bizitzan maite izan dituen emakume asko ere berarengandik urrundu dira, ez bizar gogorra duelako, baina bai ez delako gai izan haiei erakusteko bere azal bigun eta leuna, bere alde hauskorra, bere bihotz biluzia. Beti sentitu du mundu guztiaren aurrean gogor agertzearen beharra, indartsu, ausart… Txikitatik erakutsi diote hala dagokiola. Bera bezalako piratek bizar gogorra dutelako (jo, jo, jo) eta txistuarekin batera egunero irentsi behar dituztelako itsas-trikuak, saburdinak, itsas kabrak. Halakoak jango balitu bezala sentitzen du min saman erakutsi ezin duten samurtasuna irentsi behar izaten duenean

(2018-11-02)

Gizarteko beste eremu batzuetan ere gertatzen da. Sistemaren erroa kritikatu beharrean, arazoaren tripetara joan beharrean, sistemaren katebegi ahulenari erasotzen zaio. Kulturaren munduan ere bai. Sortzaileek bizi duten egoera prekario eta ezegonkorra ahaztuta bezala erasotzen zaie sortzaileei makroebento globalizatzaile batean parte hartzeagatik, edo sari instituzional bat jasotzeagatik, edo euren liburua argitaletxe mainstreaming batean argitaratzeagatik.

Eredu izan beharko liratekeela argudiatzen dute batzuek, eta ondo iruditzen zait gure sortzaileak ideia, jarrera edo balio batzuen eredu izatea, noski baietz, baina arazoari ahulune eta ertz asko ikusten dizkiot, eta iruditzen zait hemen eredu izatearen exijentziaren maila ez dela berdina kultur sortzaileentzat edo gizarteko beste eremutako ordezkarientzat.
Erraza da Berri txarrak taldea kritikatzea MTVren ikuskizunean jotzeagatik, eta zilegi iruditzen zait halako ekitaldi baten kontra egotea, bereziki gure kulturaren beharrak ikusita eta ze kultur eredu bultzatu nahi dugun egin beharreko hausnarketa delako, baina kritika horien gezi guztiak hain justu sortzaileei gupida gabe zuzentzea ez zait onargarria iruditzen. Eta errepikatzen dut, bereziki sortzaileek bizi duten egoera ikusita.

(2018-10-25)

ERRELATOAK
(2017-11-17)
Istorio on batek haren elementu guztien arteko armonia eskatzen du. Egitura, erritmoa, argumentua, pertsonaiak… denak dira jantzi bera josteko hariak, denak daude helburu beraren zerbitzura. Ondo idatzitako istorio bat bertan gertatzen dena baino askoz gehiago da. Txikitatik ondo kontatutako istorioak entzuteko edo irakurtzeko aukera izan dutenek euren pentsamendua hobeto egituratzeko tresna bat gehiago dute, eta honez gain, istorio on batek berarekin dakarren balore eta bizitza lezioa jasotzeko aukera ere izan dute.

HIRI BERA
(2017-11-10)

Gasteizko Senda pasealekutik hiru emakume oinez, Armentiarantz paseoan. Sukalde askotako zoruak oraindik bustita dauden ordu hori da. Norbaitek jaso ditu dagoeneko bazkariko platerak, lanbasa pasatu eta balkoiko atea irekita utzi du behegaina azkarrago sikatzeko. Norbait horrek txandala jantzi du ondoren, eta orain lagunekin doa paseoan Armentiarako bidean. Ordu hori aprobetxatzen du, ordu horretan ez diolako inork ezer eskatzen: senarra telebistaren aurrean utzi du bazkalondoko kuluxkan; bostak arte ez ditu ilobak ikastolatik jaso behar eta bere etxera askaria hartzera eraman. Berarentzako tartea da, lagunekin paseoan ibiltzekoa.

Hiru emakume dira Armentiarako bidean, baina izan zitezkeen hiru emakume beste edonon ere, izan ere, ordu berean ziur han eta hemen hainbat daudela gauza bera egiten: paseoan Zarautz eta Getaria artean, Lekeitio eta Oleta artean, Eibarko inguruetan, Bergarako eraztun berdearen ibilbidean…

Antzeko gauza asko gertatzen dira ordu beretan leku ezberdin askotan. Hiri eta herri bakoitzak bere nortasuna dauka, bere paisaia, baina ziurrenez, ordu berean gauza oso antzekoak gertatzen dira haietako bakoitzean. Goizean umeak eskolara sartu aurreko ordu horretan, argi gorri keinukariak nagusi dira edonon, auto edo autobusetatik neska-mutilak irteten diren bitartean; fruta dendan edo harategian esaldi berak entzuten dira, azkena nor den galdezka, adibidez; zenbat atzamar ari diren ordenagailuen teklatuak zapaltzen, ordu berean, hainbat eta hainbat bulegoetan; zenbat esku ari dira bustitzen, hotzak gogortuta, lur azpian tutuak sartu edo teilatua konpontzen duten bitartean; zenbat eztul egiten dira aldi berean gure herrietako anbulatorio ezberdinetan.

Hiru emakume dira, Armentiarako bidean doazenak. Hiru dira bakarrik, baina aldi berean milaka dira. Ordu horretan bertan beraiek bezala paseoan ari dira beste asko Elgoibar, Tutera, Dulantzi, Azkoitia, Amurrio, Bilbo edo Barakaldon. Hiri eta herri ezberdinetan bizi gara baina norbaitek sukaldea jaso eta behegaina sikatzeko balkoiko atea irekita uzten duen espazio horretan, hiri eta herri berean bizi gara.

PUNTU ETA KOMA
(2017-09-30)

Puntu eta koma puntuazio marka desagertzear dagoela irakurri dut. Teklatuan idazten dugunetik, antza, ahaztu egin dugu puntu eta koma, ez dugu ia erabiltzen. Eta haren ordez, edonon ikusi ditzakegu galdera eta harridura ikurren errenkada, ez baitugu nahikoa esaldiaren bukaeran bat idaztearekin, eta bi eta hiru eta lau idazten ditugu gure mezu gero eta laburragoetan.
Hitz eginez baino oihuka komunikatzeko joera hartu duen mundu batean bizi gara, eta horrek eragina du gure idazteko moduan. Borroka hasteko prest dauden ezpatak diruditen harridura ikurren errenkada horiekin batera, gainera, maiuskulaz idazteko joera ere haziz doa, horrela gure ahotsa ozenago entzutea lortuko bagenu bezala.
Berehalakotasunaren munduan bizi gara, eta puntu eta komak gure mezua geldiarazten duela ematen du, ez dugu pazientzia nahikorik horretarako; gauzen konplexutasuna erakusteko gero eta leku estuagoa eskaintzen digun munduan bizi gara, eta hortik dator puntuaren arrakasta, esaldia eta kitto batekin bukatzea bezalakoa delako; irmotasunari balioa absolutua ematen dion eta zalantza ahulezia bezala agertzen duen mundu batean bizi gara; zalantzak munduaren misterioa ulertzen laguntzeko duen potentzialtasuna gutxiesten duen mundu batean.
Puntu eta komaren desagertzeari buruz ohartzen nauen artikuluan Filologia Romanikoan doktorea den Paz Battanerren esaldi bat aipatzen da: “Koma arrunt eta puntu irmoaren aurrean, idatzitako diskurtsoa fintasun handiagoz ordenatzeko doitasun-tresna txiki bat da puntu eta koma”. Anjel Lertxundik ere artikulu bat eskaini zion puntu eta komari, “puntuaren pausa luzearen eta komaren arnas laburraren arteko ur bietan ito beharrean” dabilen puntuazio marka horri.
Aurpegia arimaren ispilu baldin bada, idazketa garai bakoitzaren isla ere bada. Nola idazten dugun, horrela bizi gara. Eta iruditzen zait ñabardurak galtzen goazela, tonua, adierazteko aberastasuna; eta hutsune hori betetzeko erabiltzen ditugu harridura ikur amaigabeak, edo oihu egiten duten maiuskula horiek. Bitartean, hor dugu puntu eta koma, zain, esaldi batean bere funtzioa betetzeko gogoz, baina guk, bitartean, keinu egiten duen emotikono bat marrazteko bakarrik eskatzen diogu laguntza.